به ناوي خوا .
..........( زه يتون )...........
رۆني زه يتون بكرێته چاو بينايي چاو به هيێز ده كات ئاوي چاو راده گرێت ، رۆني
زه يتون گه رم بكه و له شوێني پيێوه داني دووپشكي بده ئازاري نا هيێليێ . چه وركردني مووي سه ر به رۆني زه يتون
له سپي بوون و هه لوه رين ده يپارێزێ .
ئه وه نده به سه بۆ زه يتون كه خواي گه وره سوێندي پيێ خواردوه و ده فه رموێ:
( و التين والزيتون ) هه روه ها پيغه مبه ري خۆشه ويست [ صلى الله عليه وسلم] ده فه رموێت : رۆني زه تون
بخۆن و خۆتاني پيێ چه ور بكه ن چونكه له دارێكي پيرۆزه .
هه نديێك له سووده كاني :
١_ هه رجيێگايه كت ئازاري
هه بيێت يان سوتاو بيێت ،
به زه يتي زه يتوون چه وري
بكه رۆﮊي (٣)جار بۆماوه ي (١٤)رۆﮊ ئازار و سوتاوي يه
كه ي ناميێنيت .
٢_ باشترين ده رمانه بۆ چه وري خوێن ئه گه ر له گه ل ليمۆ بيخۆيت ، رۆﮊي(٣) كه چكي چيێشت له گه ل(٧) ليمۆي ترش بۆ هه مان ماوه چه وري خوێن لاده بات كورسترۆل ده توێنيته وه .
٣_ رێﮊي (٧)ده نك زه يتون بخۆيت ، كرمي سك ده كوﮊێت .
٤_ ئاوي زه يتوون و خوێواوكه كه ي پوك پته و به
هيێز ده كات ئه گه ر بۆ ماوه ي(٥١)رێﮊ به كار بهيێنرێت
٥_ ئه م زه يته بۆ مندالان زۆر چاكه و هيێزي
به رگري و ئيسقانه كانيان به هيێز ده كات .
٦_ زه يتي ئه م دره خته بريتييه له فيتامين(A)بۆيه يارمه تي كورپه له بوون ده دات .
٧_ زۆر به سووده بۆ په له ي
ده م و چاو و ئازاري گوێ و چاو .
..........( ريحانه )...........
رۆني ريحانه بۆ ره واني باشه . ميكرۆبه كاني ره واني ده كوﮊێت .
سووده كاني ريحانه :
* خواردني ريحانه بۆ چاره سه ري ، سه ره گيژه ، دل تيێكهه لاتن ، قورگك ئاسان و كۆخه ره شه زۆر به كه لكه .
* خواردني تۆوي ريحانه (ده نكي ريحانه) ، بۆ چاره سه ركردني سكچوون زۆر به
كه لكه .
* خواردني(٠٣)گرام شه ربه تي ريحانه(كولاوه ي ئاوي ريحانه) ، له گه ل كه ميێك شه كردا، بۆ چاره سه ري ته نگه نه فه سي و كۆخه و سنگ
ئيشه به سووده .
* خواردني كولاوه ي(٠٢)گرام له ريحانه ، تا لابه ره ، هه روه ها ده رمانيێكي به هيێزه بۆ چاره سه ري ئه نفلونزا .
* كولاندني(٠٥)گرام ريحانه به هه نگوينه وه ، بۆ چاره سه ركردني ئاوساني قورگك
، قورگك ئيێشه ، ته نگه نه فه سي ، بريني گه ده ، كولنج و وشكبونه وه ي پيست
و ئاوساني ريخۆله كان ، كه لكي زۆري هه يه و بۆ ئه و مه به سته ئه و گيراوه يه
كه م كه م له رۆﮊدا بخورێته وه .
* تۆوي ريحانه لينجاوي زۆري تيێدايه ، ئه وه ش هۆكاره بۆ نه رم كردني له ش و چاره سه ريشه بۆ ئاوساني گورچيله ، هه روه ها چاره سه ري ئازاري كوئه ندامي ميزيشه .
* ئه و كه سانه ي له كاتي سه فه ركردن ته سه ياره و فرۆكه و شه مه نده فه ر، وه زعيان تيێكده چيت دووچاري
سه رئيێشه و دل تيێك هه لاتن ده بنه وه ، ئه توانن به
بۆنكردني گه لاي ريحانه خۆيان ئارام بكه نه وه .
* بۆني ريحانه ميێش و مه گه ز راوده نيێت ، بۆيه روواندني چه ند چله ريحانه يه ك له باخچه ي ماله وه، بۆ ته ره كردني ميێش و مه گه ز پيێويسته .
* بۆنه كه ي دل خۆش و به هيێز ده كات .
* ئه گه ر بيخۆيت سك چون ناهيێليت و زۆريش به سووده بۆ زه رداوي .
* ئه گه ر گه ده ت بريندار بيێت سيێ جه مه بي خۆيت
تيماري ده كات .
* بۆ ئازاري ميزه لدان و ئيلتيهاباتي(ره حم)زۆر كاري
گه ره به و مه رجه ي سيێ جه مه بيخوات له گه ل خواردندا .
.............(سپيناخ)............
ﮊني سك پر پيويسته سپيناخ زۆر بيخۆن چونكه ئه و ئاسنه ي ئه و ميوه يه هه يه تي ده چيێته ناو جگه ري كورپه له و خرۆكه سوره كان
دروست ده كات . ئه وانه ي كه
لاوازن و توشي نه خۆشي سيل بوون وا چاكه بيكوليێنن و ئاوه كه ي بخۆنه وه سوودي ليێ وه رگرن .
...........( شملي ).............
ئاردي تۆوي شملي وه ك هه ويري لێ ده كرێو له سه ر دومه ل داده نرێت بۆ ده ركردني كيم و جه راعه ت .
..............( شيلم ).............
شيلم هيێزي زه ين زياد ده كات . ووزه به ده ماره كان ده دات . شيلم له سه خت ترين
نه خۆشي واته گولي به رگري ده كات . له شيلم دا
يه ك پيكهاتووي فراوان كرم كوﮊ هه يه كه زۆر له ميكروب
و فايروسه كان ده كوﮊێت . له به ر ئه وه بۆ نه خۆشيه كاني سه رما باشه وه كو (كۆخه ، كۆخه ره شه ، هه روه ها سنگ نه رم ده كات ، هيێزي بينين به هيێز ده كات به رگري له شه و كوێري ده كات ، بۆ به هيێز
كردني هيلكه دان و كوئه ندامي زاوزيێي ﮊن رۆليێكي تايبه تي هه يه . سووديشي زۆره بۆ گه ده .
...........( كوله كه )............
كوتراوي كوله كه له سه ر برين داينێي خوێنه كه ي ده وه ستيێت . ئه ليێن تۆوي
كوله كه مروفي لاواز قه له و
ده كات هه روه ها بۆ كۆخه و تاي به هيێز و بريني گه ده و ميزه لدان و سوتانه وه ي بۆري ميز به كه لكه .
رۆني تۆوي كوله كه بۆ بيێ
خه وي و سيل و گه ده زۆر باشه .
تۆوه كه ي پيێش نان خواردن بۆ كوشتني ئه سكارسي ناو ريخۆله ده رمانه ، هه روه ها بۆ مايسيري و خوێن به ربووني ميێشك چاكه .
..........( زه يتون )...........
رۆني زه يتون بكرێته چاو بينايي چاو به هيێز ده كات ئاوي چاو راده گرێت ، رۆني
زه يتون گه رم بكه و له شوێني پيێوه داني دووپشكي بده ئازاري نا هيێليێ . چه وركردني مووي سه ر به رۆني زه يتون
له سپي بوون و هه لوه رين ده يپارێزێ .
ئه وه نده به سه بۆ زه يتون كه خواي گه وره سوێندي پيێ خواردوه و ده فه رموێ:
( و التين والزيتون ) هه روه ها پيغه مبه ري خۆشه ويست [ صلى الله عليه وسلم] ده فه رموێت : رۆني زه تون
بخۆن و خۆتاني پيێ چه ور بكه ن چونكه له دارێكي پيرۆزه .
هه نديێك له سووده كاني :
١_ هه رجيێگايه كت ئازاري
هه بيێت يان سوتاو بيێت ،
به زه يتي زه يتوون چه وري
بكه رۆﮊي (٣)جار بۆماوه ي (١٤)رۆﮊ ئازار و سوتاوي يه
كه ي ناميێنيت .
٢_ باشترين ده رمانه بۆ چه وري خوێن ئه گه ر له گه ل ليمۆ بيخۆيت ، رۆﮊي(٣) كه چكي چيێشت له گه ل(٧) ليمۆي ترش بۆ هه مان ماوه چه وري خوێن لاده بات كورسترۆل ده توێنيته وه .
٣_ رێﮊي (٧)ده نك زه يتون بخۆيت ، كرمي سك ده كوﮊێت .
٤_ ئاوي زه يتوون و خوێواوكه كه ي پوك پته و به
هيێز ده كات ئه گه ر بۆ ماوه ي(٥١)رێﮊ به كار بهيێنرێت
٥_ ئه م زه يته بۆ مندالان زۆر چاكه و هيێزي
به رگري و ئيسقانه كانيان به هيێز ده كات .
٦_ زه يتي ئه م دره خته بريتييه له فيتامين(A)بۆيه يارمه تي كورپه له بوون ده دات .
٧_ زۆر به سووده بۆ په له ي
ده م و چاو و ئازاري گوێ و چاو .
..........( ريحانه )...........
رۆني ريحانه بۆ ره واني باشه . ميكرۆبه كاني ره واني ده كوﮊێت .
سووده كاني ريحانه :
* خواردني ريحانه بۆ چاره سه ري ، سه ره گيژه ، دل تيێكهه لاتن ، قورگك ئاسان و كۆخه ره شه زۆر به كه لكه .
* خواردني تۆوي ريحانه (ده نكي ريحانه) ، بۆ چاره سه ركردني سكچوون زۆر به
كه لكه .
* خواردني(٠٣)گرام شه ربه تي ريحانه(كولاوه ي ئاوي ريحانه) ، له گه ل كه ميێك شه كردا، بۆ چاره سه ري ته نگه نه فه سي و كۆخه و سنگ
ئيشه به سووده .
* خواردني كولاوه ي(٠٢)گرام له ريحانه ، تا لابه ره ، هه روه ها ده رمانيێكي به هيێزه بۆ چاره سه ري ئه نفلونزا .
* كولاندني(٠٥)گرام ريحانه به هه نگوينه وه ، بۆ چاره سه ركردني ئاوساني قورگك
، قورگك ئيێشه ، ته نگه نه فه سي ، بريني گه ده ، كولنج و وشكبونه وه ي پيست
و ئاوساني ريخۆله كان ، كه لكي زۆري هه يه و بۆ ئه و مه به سته ئه و گيراوه يه
كه م كه م له رۆﮊدا بخورێته وه .
* تۆوي ريحانه لينجاوي زۆري تيێدايه ، ئه وه ش هۆكاره بۆ نه رم كردني له ش و چاره سه ريشه بۆ ئاوساني گورچيله ، هه روه ها چاره سه ري ئازاري كوئه ندامي ميزيشه .
* ئه و كه سانه ي له كاتي سه فه ركردن ته سه ياره و فرۆكه و شه مه نده فه ر، وه زعيان تيێكده چيت دووچاري
سه رئيێشه و دل تيێك هه لاتن ده بنه وه ، ئه توانن به
بۆنكردني گه لاي ريحانه خۆيان ئارام بكه نه وه .
* بۆني ريحانه ميێش و مه گه ز راوده نيێت ، بۆيه روواندني چه ند چله ريحانه يه ك له باخچه ي ماله وه، بۆ ته ره كردني ميێش و مه گه ز پيێويسته .
* بۆنه كه ي دل خۆش و به هيێز ده كات .
* ئه گه ر بيخۆيت سك چون ناهيێليت و زۆريش به سووده بۆ زه رداوي .
* ئه گه ر گه ده ت بريندار بيێت سيێ جه مه بي خۆيت
تيماري ده كات .
* بۆ ئازاري ميزه لدان و ئيلتيهاباتي(ره حم)زۆر كاري
گه ره به و مه رجه ي سيێ جه مه بيخوات له گه ل خواردندا .
.............(سپيناخ)............
ﮊني سك پر پيويسته سپيناخ زۆر بيخۆن چونكه ئه و ئاسنه ي ئه و ميوه يه هه يه تي ده چيێته ناو جگه ري كورپه له و خرۆكه سوره كان
دروست ده كات . ئه وانه ي كه
لاوازن و توشي نه خۆشي سيل بوون وا چاكه بيكوليێنن و ئاوه كه ي بخۆنه وه سوودي ليێ وه رگرن .
...........( شملي ).............
ئاردي تۆوي شملي وه ك هه ويري لێ ده كرێو له سه ر دومه ل داده نرێت بۆ ده ركردني كيم و جه راعه ت .
..............( شيلم ).............
شيلم هيێزي زه ين زياد ده كات . ووزه به ده ماره كان ده دات . شيلم له سه خت ترين
نه خۆشي واته گولي به رگري ده كات . له شيلم دا
يه ك پيكهاتووي فراوان كرم كوﮊ هه يه كه زۆر له ميكروب
و فايروسه كان ده كوﮊێت . له به ر ئه وه بۆ نه خۆشيه كاني سه رما باشه وه كو (كۆخه ، كۆخه ره شه ، هه روه ها سنگ نه رم ده كات ، هيێزي بينين به هيێز ده كات به رگري له شه و كوێري ده كات ، بۆ به هيێز
كردني هيلكه دان و كوئه ندامي زاوزيێي ﮊن رۆليێكي تايبه تي هه يه . سووديشي زۆره بۆ گه ده .
...........( كوله كه )............
كوتراوي كوله كه له سه ر برين داينێي خوێنه كه ي ده وه ستيێت . ئه ليێن تۆوي
كوله كه مروفي لاواز قه له و
ده كات هه روه ها بۆ كۆخه و تاي به هيێز و بريني گه ده و ميزه لدان و سوتانه وه ي بۆري ميز به كه لكه .
رۆني تۆوي كوله كه بۆ بيێ
خه وي و سيل و گه ده زۆر باشه .
تۆوه كه ي پيێش نان خواردن بۆ كوشتني ئه سكارسي ناو ريخۆله ده رمانه ، هه روه ها بۆ مايسيري و خوێن به ربووني ميێشك چاكه .