مؤبايل و سود و زيان
خراث بةكارهيَنانى مؤبايل :
ئةطةر نيعمةتةكانى مؤبايل بذميَرين نايةتة ذمار {وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَةَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا }النحل 18 . يةكيَك لةم نيعمةتانة مؤبايلة , بؤتة هؤكارى زؤر بةسوود بؤ ذيان تاواى ليَهاتووة كةس بةبيَ مؤبايل نةتوانيَ . لةهةموو بوارةكانى ذيان سوودى ليَوةردةطيريَ رِيَطاى كورت كردؤتةوة , كاتى زؤر كةم دةويَت , سوودى ئةوندة زؤرة نايةتة ذمار . ديارة طوومان لةوةدا نيية كة زؤربةى شتةكان لايةنى ( سلبى و ئيجابى ) , ضاك و خراثيان هةية قةلَةم بيَ يا كتيَب ( ئينةتةر نيَت يا تةلةفزيؤن يان مؤبايل ..هتد.د ) ئةوانة دةكريَ خاوةنةكةى بؤ ضاكيان بةكار بهيَنيَ يا بؤ خراثةش بة هةمان شيَوة , بؤ يةئةمانة بة ياسايةك رِيَك بخريَت يان لايةنى ضاك و خراثيان رِوون بكريَتةوة بؤ ئةوةى ببنة مايةي بةختةوةرى و ئاسوودةيي خةلَك . ئةوكاتةى خواىطةورة مرؤظى دروست كردو و هيَناية سةرزةوى ياساي ذيانى بؤ دانان لة رِيَى ثيَغةمبةرانةوة ئةم ياسايةى رِةوانة كرد بؤ خةلَك بؤ ئةوةى هةموو شتةكان لة ذيان بة ثيَوةر و ياسا بيَ مرؤظ لة زؤر لايةنةوة حةزى لة خراثةية و سنور دةبةزيَنىَ وةك خوداى طةورة دةفةرمويَت {إِنَّ الْإِنسَانَ خُلِقَ هَلُوعاً{19} إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً{20}}المحارج 20-21 مؤبايليش يةكيَكة لةم ئالَةتانة كة لايةنى ضاك و خراثى هةية بؤ هةردوو لابةكارديَت , بةلاَم كاتيَ بؤ خراثة بةكارى دةهيَنيَ تاوانى ليَ دةكةويَتةوة دةبيَتة هؤى كوشتن و ويَرانكردنى ضةندان خيَزان , بؤ ية بة ثيَويستمان زانى ئةم بابةتة باسبكةين لايةنى ئاداب و سوود و قازانج وة زةرةد و زيان و ضارةسةرى بةكوورتى ديارى بكةين .
طرنكى مؤبايل :
مؤبايل ئو جيهازة ئالَةتةية كة بةكارديَت بؤ ثةيوةندى كردن لةنيَوان خةلَك دةتوانريَ بةم ئالةتة بة كةمترين خؤ ماندوكردن و كةمترين كات لة هةر شويَنيَك و لةهةر كاتيَك ثةيوةندى بكةيت .
طومان لةوةدا نيية كة بةرهةم هيَنانى مؤبايل يةكيَكة لة هةنطاوةكانى زانستى سةردةم لةسةدةى بيستةمدا , دةتوانى بةم بةرهةمة شوانيَكى نة خويَنةدةوار لة دةشت و مسافريَك لةناو شةمةندةفةرو كةشتى و فرِؤكة و كةسيَكى تر لةخواردنطةيةك و ضايخانةيةك و شؤفيَريَك لةناو سةيارة و ثياويَكى كاسبكار و مندالَيَك لة قوتابخانة و ئافرتيَك لة مالَةوة دةتوانن ثةيوةندى بةيةكترى بكةن لة هةر كات و شويَنيَك كة خؤيان مةبةستيانة , كةواتة مؤبايل ئالةتيَكى زؤر طرنطة لة وانةية سوودةكانى بة ئاسانى نةذميَردريَن .
29 ئادابى طرنط بؤ بةكارهيَنانى مؤبايل :
· بة سةلام كردن دةست ثيَ بكة و ووشةى ( الو ) (مرحبا ) (شةوباشى ) بةكار مةهيَنة , بةسةلام كردن 10 ضاكة وةردةطرى .
· ئةو كاتانةى كاتى نوستن و ئيسراحةتن و نان خواردنن تةلةفؤن مةكة .
· لةكاتى ضوونة ناو مزطةوت بؤ نويَذكرد داى بخة و نويَذ لة خةلَ تيَك مةدة .
· ئةطةر جاريَك زةنطت ليَدا هةلَى نةطرت دةست بةجيَ دووبارةى مةكةرةوة كاتيَك رِاوةستة دوواتر بؤى بكةرةوة .
· زةنطيَكى والةسةر مؤبايلةكةت دابنيَ طونجاو بيَ لةطةلَ شةرعى خوا نةبيَتة هؤى مايةى بيَزاركردنى خةلَك .
· لةكاتى تةلةفؤنكردن بؤ ذمارةيةك تةكيد لةسةر ذمارةكة بكةرةوة بة هةلَة ذمارةكة ليَ مةدة .
· نووكة بؤ كةس مة ضوونكة ئةمةتاوانة و سزاى لةسةرة لة رِؤذي دوايي طالتةكردنة بة موسلَمانان و دروستيش نيية .
· قسة و طفتوطؤى بيَ سوود مةكة كات لة برايةكةت بطرى و زرةرةى ماددى ليَ بدةى .
· تةلةفؤن مةكة بةبيَ كارى , كةسةكة بة قسةى بيَسوود بيَزار مةكة وةك بليَ ( دةمناسى , ضؤن نازانى كيَم , دةولَةمةند بووى و فةقير ناناسيةوة ) ئةوانة مةليَ و خؤتى ثيَ بناسيَنة شةرعى ترة . وةك لة فةرموودةى ثيَغةمبةر (صلى اللة علية وسلم) دا هاتووة (( قال جابر اتيت النبى (صلى اللة علية وسلم) من هذا فقلت أنا فخرج وهو يقول _أنا , أنا))البخارى و مسلم .
· مؤبايلةكةت خاويَن بكةرةوة لة ويَنة و نامة و زةنطى بيَ شةرعى .
· ئايةتى قورئان و بانطدان لةسةر زةنطى مؤبايلةكةت دامةنيَ دروست نية ,
جارى واهةية تؤ لةئاودةستيت و مؤبايلةكةت زةنطى بؤديَ ئةمةش نا شةرعية ئايةت لة ئاودةست بخويَنريَت , يا ئايةتةكة تةواو نابيَ تؤ دةى برِى ئةمةش نابيَ .
· مؤبايل مةخةنة دةست مندالاَن ذمارة ليَدةدةن و خةلَك بيَزار دةكةن .
· ئةطةر كةسى بةرامبةر تةلةفؤنى هةلَنةطرت ئةوا سةردانى بكة دةبينى نةخؤشة يا لةشويَنيَكة ناتوانيَ هةلَى بطريَ يا هؤكاريَكى تر هةية .
· دةنطى بةرامبةرت لة كاتى تةلةفؤنكردن تؤمار مةكة تةنها بة ثرسي كةسةكة نةبيَ و هةروةها بة بيَ ثرسي بةرامبةركةت مؤبايلةكةت مةخةرة دةنطويَزةرةوةى موكةبةرةكانى دةرةوة ( السماحة الخارجية ) ضوونكة نا شةرعية و تاوانة .
· دواى تةواوبوونى تةلةفؤنةكةت مؤبايلةكةت قفلَ بكة نةوةك دةستت بةر دووطمةيةك بكةويَ و بةبيَ ويستى خؤت تةلةفوون بؤ يةكيَك برِوات .
· ئةطةر لةناو نويَذ بووى لة بيرت ضووبوو مؤبايلةكةت دابخةى لةوكاتة زةنط ليَدةدا دةست بةجيَ بيكوذيَنةوة نويَذةكةت بةتالَ نابيَتةوة ( انشاْ اللة )
· ئةطةر لة كؤرِ و مةجلس و دةرس و ووتاربووى مؤبايلةكةت بةكارمةهيَنة , ضوونكة ثيَضةوانةى ئادابي دةرسة , ئةطةر ثةيوةنديةكة طرنط بوو رِووخسةت لة مامؤستاكة وةربطرة ئينجا تةلةفؤن بكة .
· مؤبايلي هيض كةس بةكارمةهيَنة بةبيَ ئيزن وةرطرتن لة خاوةنةكةى , نابيَ تةماشاى ذمارةكانى بكةى و ناوةكانى بكةيتةوة ضونكة ئةمة دةضيَتة بابى خةيانةت .
· لةكاتى قسةكردن بة مؤبايل لةناو كؤرِ و مةجليس دةنطت زؤر بةرز مةكةرةوة ببيَتة هؤى تيَكدانى مةجليسةكة و بيَزار كردنيان .
· خؤدةرخستن لة ناو مةجليس بةوةى كة خاوةنى شةريكة يان كةسيَكى زؤر عالةمية يان هةر بانطةشةيةكى تر كة مةبةستى خؤ دةرخستن بي , حةرامة , ثيغةمبةر (صلى اللة علية وسلم) دةفةرمويَت ((المتشبع بما لم كلا بس ثوبى زور)) رواة الشيخان .
· لةكاتى قسةكردن ضاوديَرى خوا لةسةر قسةكانت دابنيَ , وةك خواى طةورة دةفةرمويَت {مَا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ}ق 18 . واتة : هةر قسةيةكى لة دةم دةردةضيَت خيَرا ضاوديَريَك ئامادةية , تؤمارى دةكات.
· شوكرانةى خواى لةسةر بكة , وةك ثيَغةمبةر (صلى اللة علية وسلم) فةرمان دةكات دةفةرمويَت (( اللهم ما اصبح بي من نعمة او باحد من خلقك فمنك وحدك لا شرىيك لك الحمد و لك الشكر )) .
· نييةتت ثاك بيَ لة باكرهيَنانى مؤبايل . ثيَغةمبةر (صلى اللة علية وسلم) دةفةرمويَت ((من هم بحسنة فلم يعملها كتبت لة حسنة))رواة مسلم . واتة : كةسيَ نيةتى كردةوةيةكى ضاكى هةبيَت ناتوانيَ بيكا خواى طةورة ضاكةيةكى بؤ دةنووسيَ .
· بةدةنطى نزم قسة بكة وةك خواى طةورة دةفةرمويَت {وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ وَاغْضُضْ مِن صَوْتِكَ إِنَّ أَنكَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ}لقمان 19 . واتة : بة دةنطى هيَواش و لةبار طفتوطؤ بكة و بدويَ , ضونكة بةرِاستى ناخؤشترين و بيَزاركةرترين دةنطةكان دةنطى طويَ دريَذة كانة .
· بة نوكة طالَتة بةكةس مةكة .
· لة نيَو كؤرِ و مةجليس رِووخسةت وةربطرة . ثيَغةمبةر (صلى اللة علية وسلم) دةفةرمويَت (( ليس منا من لم يوقر كبير )) . واتة : لة ئيَمة نية كةسيَك رِيَز لة طةورةكان نةطرىَ .
· ئةطةر دووكةس بة يةكةوة بوون مؤبايليَكيان بةكار دةهيَنا , ئةوا نابيَ ثستة ثست بكةن , ضونكة حةرِامة . قال(صلى اللة علية وسلم) (( اذا كنتم ثلاثة فلا يتنا جى اثنان دون الاخر )).
· ئةطةر لةطةلَ ئافرتان قسةت كرد بة مؤبايل ووشةى خؤشةويستى و دلَدارى بةكار مةهيَنة , حةرِامة بةلَكو ووشةى ( دايكم يا خوشكم ) بةكار بهيَنة , ثيَغةمبةر (صلى اللة علية وسلم) دةفةرمويَت (( ما خلا رجل بامراة الا وكان الشيطان ثالثهما )) . واتة : ئةطة كاتيَك ثيا و ئافرةتيَك بةيةكةوة بوون ئيلا شةيتان دةبيَتة سيَيةميان .
· زيَدة رِؤيي مةكة لة قسةكردن .